Yazar: İlayda Toklu
Editör: Bahar Özbek
Günümüzde bilginin hızla yayıldığı ortamda, nitelikli profesyonelleri “uzman” olduğunu iddia eden ancak yeterliliği olmayan kişilerden ayırt etmek kritik bir öneme sahiptir. Özellikle ruh sağlığı ve tıp gibi doğrudan insan hayatını etkileyen alanlarda, bir uzmanın güvenilirliği sadece popülaritesi ile değil, akademik geçmişi ve etik duruşuyla ölçülmelidir.
İşte nitelikli bir uzmanda olması gereken ve güveninizi hak ettiğini gösteren 5 temel kriter:
1. Yasal ve Akademik Yeterlilik: Doğrulanabilir Diploma
Bir uzmanın güvenilirliğinin ilk adımı, ilgili meslek dalında yasal olarak tanınan bir eğitimden geçmesidir.
- Mesleki Unvanın Geçerliliği: “Psikolog” unvanının kullanılabilmesi için, kişinin üniversitelerin Psikoloji lisans programlarından mezun olmuş olması gerekir. Mesleki kuruluşlar, uzmanların unvanları ve yeterlilikleri konusunda açık sınırlar belirler. “Yaşam Koçu” gibi unvanlar, klinik değerlendirme yetkisi taşıyan yasal meslek unvanlarının yerine geçmez.
- Yeterlilik ve Yetkinlik: Hekimler için Tıbbi Deontoloji Nizamnamesi, hekim ve diş hekimlerinin uymakla yükümlü oldukları kaide ve esasları belirlerken, psikolojik danışmanlar için Mesleki Yeterlilik Kurumu (MYK) gibi kurumlar, mesleki standartları ayrıntılı biçimde tanımlar ve uzmanların yetkinlik dışı faaliyetlerden kaçınmasını bekler.
2. Etik Sorumluluk ve Zarar Vermeme İlkesi
Güvenilir bir uzman, mesleki pratiğinde her zaman danışanın yararını gözetir ve zarar vermekten kaçınır. Bu, uluslararası ve ulusal etik kodların temelini oluşturur.
- Zarar Vermeme: Evrensel etik ilkeler, hekimlerin temel ödevinin bilimsel gerekleri yerine getirerek hastaları iyileştirmek ve insanın yaşamını korumak olduğunu vurgular. Psikologlar için de temel ilke, danışana yararlı olmak ve zarar vermekten kaçınmaktır.
- Yetkinlik Sınırı: Bir uzman, uzmanlık sınırlarını bilmek ve aşmamakla yükümlüdür. Hekim, zorunlu durumlar dışında özel bilgi ve beceri gerektiren bir girişimde bulunamaz. Psikolog da yararlı olamayacağını düşündüğü durumlarda danışanı kabul etmeme hakkına sahiptir.
3. Gizlilik ve Mesleki Sınırların Korunması
Gizlilik, mesleki ilişkinin temel taşıdır. Güvenilir bir profesyonel, danışanına ait bilgileri en üst düzeyde korur.
- Mahremiyet ve Gizlilik: Psikologlar, gizliliğin kapsamını ve sınırlarını gözeterek gizli bilgileri korumak adına önlem almak zorundadır. Hekimler için de yasal zorunluluk olmadıkça, hastayla ilgili bilgileri başkasına vermeme yükümlülüğü vardır.
- Çıkar Çatışması ve Reklam Yasağı: Uzman, danışanı ile mesleki ilişkinin ötesinde kişisel veya ticari ilişki kurmaktan kaçınır. Hekimler, mesleğini uygularken reklam yapamaz, ticari reklamlara araç olamaz ve insanları yanıltıcı davranışlarda bulunamaz. Bu ilke, psikologlar için de kendini doğru tanıtma ve aldatıcı reklamdan kaçınma olarak karşımıza çıkar.
4. Dürüstlük ve Bilgilendirilmiş Onam
Danışanın özerkliğine saygı göstermek ve sürece katılımını sağlamak, güvenilirliğin anahtarıdır.
- Bilgilendirilmiş Onam: Sağlıkla ilgili her türlü girişim, kişinin özgür ve aydınlatılmış onamı ile yapılabilir. Alınan onam; baskı, tehdit, eksik aydınlatma ya da kandırma yoluyla alındıysa geçersizdir.
- Dürüstlük İlkesi: Psikolog araştırma, eğitim ve uygulamada dürüstlüğü sağlamak için çalışır; tarafsızdır ve kendi rolünü olabildiğince açık tanımlar. Gerçekçi olmayan, abartılı vaatlerden kaçınmak dürüstlüğün bir gereğidir.
5. İnsan Haklarına Saygı ve Adalet
Güvenilir bir uzman, ayrımcılık yapmaksızın herkese eşit ve adil hizmet sunar.
- Ayrımcılık Yapmama: Psikolog yaş, cinsiyet, etnik köken, din, sosyo-ekonomik düzey gibi farklılıkları gözetmeden her durumda insan haklarına ve onuruna saygı gösterir.
- Hizmetin Erişilebilirliği: Adalet ilkesi, psikologların ve hekimlerin, tüm bireylerin psikolojik süreç ve prosedürlerin faydalarına erişimini sağlamaya çalışmasını gerektirir. Bu, uzmanın hizmetini, ihtiyacı olan herkesin makul ölçüde ulaşabileceği şekilde sunma gayretini içerir.
Kaynakça
American Psychological Association. (2017). Ethical principles of psychologists and code of conduct. https://www.apa.org/ethics/code
Mesleki Yeterlilik Kurumu (MYK). (2017). Ulusal meslek standardı psikolojik danışman seviye 6. https://portal.myk.gov.tr/index.php?fileName=17UMS0624-6%20Rev%2000%20Psikolojik%20Dan%C4%B1%C5%9Fman&dl=Meslek_Standartlari/3092/SON_TASLAK_PDF_20180925_155447.pdf
Türk Psikologlar Derneği (TPD). (2018). Türk Psikologlar Derneği etik yönetmeliği.
Türk Tabipleri Birliği (TTB). (1960). Tıbbi deontoloji nizamnamesi. https://ttb.org.tr/mevzuat_goster.php?Guid=5755966a-a285-11e7-9205-300896da83fe